Բյուջեն յուրաքանչյուր երկրի կարևոր ֆինանսական փաստաթուղթն է։ Բյուջեի համալրումը և ծախսումն արդյունավետորեն կազմակերպելը ոչ միշտ է հաջողվում։
Բյուջեի համալրման և ծախսման գործընթացներում ոչ թափանցիկ սխեմաների կիրառումը կարող է վտանգել երկրի տնտեսությունը։ Աշխարհում կան բազմաթիվ պետություններ, որտեղ երկրի բյուջեն հիմնականում հանդիսանում է կառավարող էլիտաների գումարների պահպանման անձնական պահոցը։ Այսինքն, բյուջեն համալրում են քաղաքացիները, ծախսում` էլիտաները։
Բյուջեի եկամուտների երկու խոշոր հոդվածներն են եկամտահարկը և շահութահարկը։ Այս երկուսի դրույքաչափերի ճշգրիտ սահմանումը, որը կարտահայտի տնտեսության ներկայիս վիճակը, ևս բարդ խնդիր է, ինչը պահանջում է հանգամանալից ուսումնասիրություն։ Շատ են լինում դեպքեր, երբ բյուջեի ծախսերը գերազանցում են եկամուտները` ձևավորելով բյուջեի պակասուրդը, որի հարաբերակցությունը ՀՆԱ-ին ևս մեկ առանցքային ցուցանիշ է։
Բյուջեի պակասուրդ/ՀՆԱ հարաբերակցությունը պետք է մշտապես պահել ուշադրության կենտրոնում։
Անկումներ` տնտեսական մի շարք առանցքային ցուցանիշների մասով. փետրվարը` թվերով. ԻՆՖՈԳՐԱՖԻԿԱ
Ուսումնասիրենք Հարավային Կովկասի երեք հանրապետությունների` Հայաստանի, Ադրբեջանի և Վրաստանի եկամտահարկի, շահութահարկի դրույքների և բյուջեի պակասուրդ/ՀՆԱ հարաբերակցության մակարդակները․
Վիճակագրական տվյալներից պարզ է դառնում, որ թե՛ եկամտահարկի, թե՛ շահութահարկի առավելագույն դրույքներ՝ համապատասխանաբար 25% և 20%, ունի Ադրբեջանը։ Երկիր, որն ունի հսկայական ռեսուրսներ և պետք է որ բյուջեի եկամուտների հավաքագրման ավելի մեծ աղբյուրներ ունենար` փոխարենը հնարավորինս թուլացնելով հարկային ծանրաբեռնվածությունը երկրի քաղաքացիների վրա։
Նկատենք, որ նույնիսկ ամենաբարձր դրույքների և նավթադոլարների պարագայում Ադրբեջանի բյուջեի պակասուրդ/ՀՆԱ հարաբերակցությունը 2024թ․ կազմել է -1․5%՝ 2023թ․ համեմատ խորանալով 0․8 տոկոսային կետով։
Ռուսաստանում նավթի և գազի բյուջեի եկամուտներն առաջին եռամսյակում նվազել են մինչև 2,64 տրլն ռուբլի
Շահութահարկի նվազագույն` 15% և եկամտահարկի 20% դրույքներով փորձում է համալրել բյուջեն Վրաստանը։ Վերջինս վառելիքաէներգետիկ ռեսուրսներով հարուստ չէ, սակայն ունի ծով։ Նույնիսկ այս դրական կողմերով հանդերձ` Վրաստանում 2024թ արձանագրվել է Հարավային Կովկասում ամենամեծ բյուջեի պակասուրդ/ ՀՆԱ մակարդակը՝ -2․95%։ Վերջինս 2023թ․ համեմատ խորացել է 0․5 տոկոսային կետով։
Հայաստանում շահութահարկի դրույքը կազմում է 18%, իսկ եկամտահարկի դրույքը՝ 20%։ 2024թ․ Հայաստանի բյուջեի պակասուրդ/ ՀՆԱ հարաբերակցության մակարդակը կազմել է -1․9%։ Այստեղ չենք կարող չնշել, որ, ի տարբերություն Ադրբեջանի և Վրաստանի, մեր երկրում 2024թ․ բյուջեի պակասուրդ/ՀՆԱ հարաբերակցությունը չի խորացել, այլ ընդհակառակը 2023թ․ համեմատ կրճատվել է 0․4 տոկոսային կետով։ Այս ամենն այն պարագայում, երբ Հայաստանի ռեսուրսները խիստ սահմանափակ են տարածաշրջանի մյուս պետությունների համեմատ։
- Ամփոփելով` հարկ ենք համարում նշել, որ Հայաստանում բյուջեի պակասուրդ/ՀՆԱ հարաբերակցության կրճատումը կարող է կարճաժամկետ երևույթ լինել, իսկ երկարաժամկետում իր բացասական հետևանքները ցույց կտա Հայաստանում ներկայումս իրականացվող հարկային «ռեկետը»։ Վերոնշյալ բացասական հետևանքներն անուղղակի կերպով բերելու են հակառակ գործընթացի՝ նպասելով բյուջեի եկամուտների նվազմանը։
